Wist je dat (3): De kerk (1515) van Scheemda en haar verdwenen voorganger
Oldambt – In deze zomervakantie zoekt OldambtNu.nl weetjes voor je uit met betrekking tot het Oldambt. We duiken in de geschiedenis, bijzondere plekken en evenementen uit onze regio. Heb jij een leuk onderwerp waar wij onderzoek naar moeten doen? Tip ons via redactie@oldambtnu.nl en wie weet, zoeken we het voor je uit!
Deze week delen we het bijzondere verhaal van de kerk aan de Torenstraat in Scheemda. Een kerk die niet alleen religieus en cultureel van betekenis is, maar ook symbool staat voor de veerkracht van een gemeenschap die eeuwen geleden werd geconfronteerd met natuurgeweld en daar een nieuw bestaan opbouwde.
Een dorp verzwolgen door water
In de nacht van 25 op 26 september 1509 werd het noorden van Nederland getroffen door de zogenoemde Tweede Cosmas- en Damianusvloed, een stormvloed die grote delen van Friesland, Groningen, Oost-Friesland, Oldenburg en zelfs delen Zeeland onder water zette. Deze vloed markeert een keerpunt in de regionale geografie: het water rukte verder op en vormde onder andere de inhammen van de Dollard en de Jadeboezem.
Ook Scheemda bleef niet gespaard. Het toenmalige dorp raakte zwaar beschadigd of zelfs grotendeels onbewoonbaar. De bewoners besloten daarop om het dorp te verplaatsen naar een hogere zandige rug in het landschap, ongeveer anderhalve kilometer zuidwaarts. Op deze nieuwe locatie werd Scheemda heropgebouwd.
(lees verder onder de foto)
Van oude naar nieuwe kerk
Met de verhuizing van het dorp werd ook een nieuwe kerk gebouwd. De oude kerk, een 13e-eeuwse kruiskerk gewijd aan de heilige Bartholomeus, stond op een iets noordelijker gelegen locatie. Die kerk moest wijken vanwege het wassende water. In de periode die volgde, werden de stenen van het gesloopte gebouw – veelal afkomstig uit middeleeuwse kloosters – hergebruikt voor de bouw van de nieuwe kerk, die in 1515 werd voltooid. Deze hergebruikte kloosterstenen vormen nog altijd de basis van het huidige gebouw.
De locatie van de voormalige kerk werd later bekend als het ‘Ol Kerkhof’. Bij de aanleg van de snelweg A7 zijn in 1988 en 1989 de fundamenten van de oude kerk en toren opgegraven. De resten vormen een tastbare herinnering aan de oorspronkelijke nederzetting.
(lees verder onder de foto)
Architectuur en veranderingen door de tijd
De huidige kerk aan de driesprong in Scheemda is gebouwd in een gotisch bouwstijl met een rechthoekig schip en een driezijdige koorsluiting aan de oostzijde. Daar zijn nog sporen zichtbaar van steunberen, die vroeger extra stabiliteit boden. In 1792 werd de koorsluiting doorbroken voor een nieuwe ingang, voorzien van een classicistische omlijsting. Waarschijnlijk vond toen ook de verbouwing van de westzijde plaats, waarbij de oorspronkelijke geveltop werd vervangen door een schilddak.
Gedurende de 19e eeuw werden diverse aanpassingen gedaan aan de kerk. In 1850 kregen de vensters hun huidige vorm, voorzien van gietijzeren traceringen. In 1888 werd boven de westelijke ingang een nieuw venster geplaatst in oude stijl, met daarin een afbeelding van een bijbel lezende vrouw – een allegorisch beeld van het geloof.
De losstaande toren van de kerk onderging in 1887 een ‘romantische’ restauratie, waarbij decoratieve elementen zoals trapgevels en een spits werden toegevoegd. Deze aanpassingen weerspiegelen de smaak van de tijd, waarin men kerken graag een middeleeuws-romantisch aanzien gaf, ook als dat historisch niet geheel accuraat was.
(lees verder onder de foto)
Interieur: een sobere en warme sfeer
Het interieur van de kerk straalt eenvoud en rust uit. De preekstoel is vrijwel in het midden van het schip geplaatst, waardoor er een intieme sfeer ontstaat. De banken zijn rondom opgesteld, wat zorgt voor een geborgen gevoel. Het houten tongewelf, beschilderd in blauwgroene tinten, versterkt deze indruk.
De preekstoel zelf is een fraai voorbeeld van 17e-eeuwse houtsnijkunst, met Korintische zuilen op de hoeken en sierlijke panelen met kroonlijsten. Een bijzonder object was ook het oorspronkelijke orgel uit 1503, vervaardigd uit gepolychromeerd eikenhout. Dit orgel bevindt zich tegenwoordig in het Rijksmuseum in Amsterdam. Het huidige orgel in de kerk is een neobarok instrument uit 1874, passend binnen de liturgische muziekpraktijk van die tijd.
(lees verder onder de foto)
Beheer en behoud
Sinds 2001 is de Hervormde Kerk van Scheemda in eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken. Naast het kerkgebouw beheert deze stichting ook zeventien percelen grond die van oudsher bij het kerkelijk bezit hoorden. Dankzij het werk van deze stichting blijft de kerk behouden als cultureel erfgoed, en kan zij ook in de toekomst bezocht worden door geïnteresseerden, gelovigen en liefhebbers van architectuur en geschiedenis.
Lees ook:
– Wist je dat (1): De stations van Winschoten, Scheemda en Bad Nieuweschans een rijke historie hebben
– Wist je dat (2): Winschoten een echte molenstad is?
