Wist je dat (2): Winschoten een echte molenstad is?
Oldambt – In deze zomervakantie zoekt OldambtNu.nl weetjes voor je uit met betrekking tot het Oldambt. We duiken in de geschiedenis, bijzondere plekken en evenementen uit onze regio. Heb jij een leuk onderwerp waar wij onderzoek naar moeten doen? Tip ons via redactie@oldambtnu.nl en wie weet, zoeken we het voor je uit!
In het begin van de 18e eeuw telde de regio Winschoten maar liefst dertien molens. Door de jaren heen, mede door industrialisatie en woningbouw, is dat aantal drastisch geslonken. Vandaag de dag zijn er nog drie monumentale molens over: Berg, Dijkstra en Edens. Ze staan alle drie in het hart van Winschoten, zijn eigendom van de gemeente Oldambt en worden met zorg draaiende gehouden door vrijwillige molenaars. Samen geven ze de stad de bijnaam molenstad en vormen ze een tastbaar stuk van het rijke lokale erfgoed.
In de 18e en 19e eeuw was Winschoten een bruisende handelsplaats voor graan, hout en turf. De windmolens maalden tarwe en rogge tot meel en pelden gerst tot gort, destijds een onmisbaar volksvoedsel. Boeren uit de wijde omtrek trokken met hun oogst naar de stad, waar molenaars met vaardige handen de wieken lieten draaien en het graan verwerkten tot voedsel.
Een molen was toen veel meer dan alleen een werktuig. Het was een levendige ontmoetingsplek, een centrum van bedrijvigheid waar nieuws werd uitgewisseld en waar generaties molenaars hun vakmanschap doorgaven. Wie goed luistert, kan het zich nog bijna voorstellen: het kraken van houten tandwielen, het zware gedreun van de maalstenen en de geur van vers gemalen meel die door de smalle straatjes van Winschoten zweefde.
Edens: oudste molen van Groningen wordt gerestaureerd
De korenmolen Edens aan de Nassaustraat is de oudste molen in Winschoten én de oudste molen van de provincie Groningen. De molen werd in 1763 naar alle waarschijnlijkheid als pelmolen gebouwd en later ook ingericht als korenmolen. Tegenwoordig is alleen het maalwerk nog aanwezig. In 1870 werd de molen verhoogd om voldoende wind te kunnen vangen.
In 1985 onderging de molen een ingrijpende restauratie, waarna hij op vrijwillige basis weer in bedrijf kwam. Omdat een nabijgelegen appartementencomplex later een deel van de windvang belemmerde, besloot de toenmalige gemeente Winschoten de molen in 2006 nog eens drie meter te verhogen. Zo bleef de vrije windvang behouden binnen de molenbeschermingszone.
Actueel nieuws:
De korenmolen Edens wordt deze zomer opnieuw aangepakt. Het wiekenkruis met de vier wieken wordt volledig vervangen. De werkzaamheden beginnen in de week van 18 augustus en duren tot 12 september. De verwachting is dat de molen op 13 september, tijdens de Run van Winschoten en Open Monumentendag, weer zal draaien. Sinds april 2023 staat de molen stil. Later dit jaar wordt ook molen Dijkstra onder handen genomen.
(lees verder onder de foto)
Dijkstra: de meest ‘steenrijke’ molen van Nederland
De koren- en pelmolen Dijkstra, eveneens aan de Nassaustraat, werd in 1862 gebouwd voor de familie Dijkstra. Deze molen was destijds de grootste en hoogste molen van Winschoten, totdat molen Edens na een tweede verhoging deze titel overnam.
De molen bleef tot 1953 in familiebezit en kwam daarna in handen van de gemeente. Hij beschikt over een bijzondere inrichting met vier koppels maalstenen en twee pelstenen. De rest van de pellerij is nog volledig aanwezig, waardoor deze molen waarschijnlijk de meest ‘steenrijke’ molen van Nederland is. Dijkstra is meerdere malen gerestaureerd en wordt regelmatig door vrijwilligers in bedrijf gesteld.
(lees verder onder de foto)
Berg: uniek door het zelfzwichtingssysteem
De koren- en pelmolen Berg aan de Grintweg 63 is de meest westelijke van de drie Winschoter molens. Deze molen werd in 1854 gebouwd en bleef in de twintigste eeuw langdurig in bezit van de familie Berg, waar de molen zijn naam aan dankt. In 2000 onderging de molen een omvangrijke restauratie en sindsdien wordt hij weer regelmatig door vrijwilligers in bedrijf gesteld.
Een bijzonder kenmerk van molen Berg is dat hij, in tegenstelling tot de andere twee, nog steeds is voorzien van een zelfzwichtingssysteem op het wiekenkruis. Dit systeem zorgt ervoor dat de wieken zich automatisch kunnen aanpassen aan de wind.
(lees verder onder de foto)
Erfgoed met toekomst
De drie molens van Winschoten zijn veel meer dan slechts herinneringen aan vervlogen tijden. Het zijn levende monumenten die, dankzij de tomeloze inzet van vrijwilligers, hun wieken blijven laten draaien. Ze brengen ons terug naar een periode waarin molens onmisbaar waren voor de voedselvoorziening en het dagelijks leven in de stad.
Met de restauraties van Edens en later ook Dijkstra wordt opnieuw geïnvesteerd in het behoud van dit unieke erfgoed. Bezoekers van de Run van Winschoten of Open Monumentendag op 13 september kunnen met eigen ogen zien hoe de oudste molen van Groningen weer trots de wind vangt.
(lees verder onder de foto)
Tot slot
De molens van Winschoten zijn stille getuigen van een tijd waarin de wind het ritme van de stad bepaalde. Van de oorspronkelijke dertien zijn er nog drie over, maar door de inzet van vele vrijwilligers blijven ze niet alleen behouden, maar ook in beweging. Dus wanneer je de volgende keer langs Molen Edens, Dijkstra of Berg komt, kijk dan eens omhoog. Je kijkt dan niet zomaar naar een bouwwerk, maar naar een levend stukje geschiedenis dat nog altijd verhalen fluistert over het verleden.
